تدبر در آیه 144 و 145 سوره بقره

آیه ی 144

قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَیْثُ مَا کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ

 

ولّی وجه در آیه ای پیشین در همین سوره بود که می فرمود:

وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِیمٌ

سماء چیست؟ در کدام آسمان پیامبر وجهش را می گرداند ؟ و قبله ای که دنبال آن بود چه نوع قبله ای بود؟ البته که همه جا که روی می گرداند روی خدا بود ولی گویا قبله ای راضی ترش می کرد.

و جالب اینجاست که پیامبر در آسمان دنبال مسجد الحرام بود!

اگر اشتباه نکنم در مورد آسمان ، این موارد را بخاطر دارم: آسمان را یکی می گفت که افق فکری است ، یکی می گفت مراتب وجود انسان است. یکی می گفت مراتب بهشت و جهنم و اسفل و اعلی است.مطمئن نیستم ، باید بررسی کنم.

مسجد الحرام هم برای من معلوم نیست چیست؟ ولی می دانم که مسجد یعنی محل سجود و دو چیز را خوب به خاطر دارم : یکی اینکه به پنج قسمت از بدن انسان که هنگام سجود با زمین در ارتباط هستند مسجد می گویند و در روایتی که بین امیرالمومنین (ع) و عمر بوده و در آن عمر یکبار دیگر گفته بود که اگر علی (ع) نبود ، عمر هلاک می شد ، حضرت اشاره داشتند به این موضوع ( در مورد حد قطع کردن دست به عنوان مجازات دزدی در اسلام ). همینطور مورد دیگری در مورد مسجد می دانم و آن اینکه گویا به ابدان مومنین که برای خدا سجده می کنند هم اطلاق می شود. ( حدیثش را یادم نیست ولی می دانم همچین چیزی را شنیده ام ). «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّـهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ» النور/36

در مورد حرام . ما در فرهنگ خودمان به کار زشتی که نباید انجام داد و عقوبت سخت دارد می گوییم. با تحقیق در قرآن کریم 21 آیه مربوطه بدست می آید. دو مورد در مورد حلال و حرام است و در آن می فرماید که حلال و حرام را شما مشخص نکنید . و باقی حرام منسوب به یک ماه یا مسجد هستند ( یعنی مسجد الحرام یا شهر الحرام ).

اگر درست به خاطر داشته باشم ، از حرام به حریم هم تعبیر می شود.

لغتنامه دهخدا در مورد مسجد الحرام می گوید: مسجدی که محیط بر کعبه است . مسجدی است که در مکه در گرداگرد کعبه واقع شده.

سایت پرسمان در این مورد می گوید: برخی معتقدند به این دلیل به آن مسجد الحرام گفته‌اند که ورود مشرکان به این مسجد حرام می‌باشد. برخی دیگر می‌گویند: این مسجد مکانی است که باید مسلمانان در حال ایمنى و آسودگى خاطر، بدون هراس و ترس در آن رفت و آمد کنند لذا آن را مسجد الحرام نامیده‌اند یعنی مسجدی که در آن آزار رساندن، ترساندن و ... مسلمانان حرام است. دسته‌ای دیگر علت این نام‌گذاری را این‌گونه بیان کرده‌اند: در آن‌جا پاره‌ای از اعمال که در دیگر مکان‌ها جایز است، حرام می‌باشد مانند: صید حیوانات و قطع درختانش. مرحوم علامه طباطبایی با استناد به آیات قرآن علت این نام‌گذاری را این‌گونه بیان کرده‌اند که: «حرام از ماده «حرم»‌ و به معنای «مورد احترام » می‌باشد.

سایت پژوهه می گوید: مسجدالحرام همان مسجد معروف در شهر مکه است؛ با اینکه برخی بر اساس آیه­ی اول سوره­ی اسراء کل شهر مکه را مسجدالحرام می­دانند که قرآن سیر ملکوتی رسول خدا را در شب معراج از مسجدالحرام بیان نموده، درحالی­که پیامبر آن شب در مکه خارج از مسجد حضور داشت؛ با این تعریف شهر مکه و حرم باهم به حکم مسجد هستند. همچنین این سایت به چند آیه اشاره می کند که در آن مسجد الحرام برای مشرکین حرام شناخته شده ( چون آنها را نجس می داند ) و نیز مسجد الحرام را در کنار سبیل الله!!! قرار می دهد و می گوید کسانی که مومنین را از راه خدا و مسجد الحرام باز داشتند کار بس بدی انجام داده اند.و آیه ای که قتال ( جنگ ) در مسجد الحرام را جایز نمی داند مگر هنگامی که در آن جنگ بر علیه مومنین صورت گرفته.

سایت تبیان می گوید: پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله : برتری مسجدالحرام بر مسجد من، همچون برتری مسجد من بر مساجد دیگر است  -------------   ابوذر: به رسول خدا گفتم: «کدام مسجد، اوّل بنا نهاده شده است؟» فرمود: «مسجدالحرام». گفتم: «سپس کدام؟» فرمود: «مسجد الأقصی». گفتم: «فاصله میان این دو چه مقدار بود؟» فرمود: «چهل سال». سپس فرمود: هر کجا که نماز تو را دریافت (و وقت آن رسید) نماز بخوان، زمین برای تو مسجد است. ----------------------- امام علی علیه‌السلام : چهار مکان است که از قصرهای بهشتی در دنیاست: مسجدالحرام، مسجد پیامبر، مسجد بیت المقدس و مسجد کوفه. ------------------------- امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: در کنار مستجار بگو:اَلَّلهُمَّ! البَیْتُ بَیْتُکَ وَالعَبْدُ عَبْدُکَ وَهذا مَکانُ العائِذ بِکَ مِنَ النّارِ -------------- مستحب است با پای برهنه و با حالت سکینه و وقار وارد مسجد شود ---------------- مستحب است بر درب مسجدالحرام ایستاده بگوید: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ، بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ ماشاءَاللهُ، السَّلامُ عَلی أنْبِیاءِاللهِ وَ رُسُلِهِ، -------------------- اَلسَّلامُ عَلی رَسُولِ اللهِ اَلسَّلامُ عَلی إبْراهِیمَ خَلِیلِ اللهِ، وَالْحَمْدُللهِ رَبِ الْعالَمِینْ».پس سه مرتبه بگوید:أللَّهُمَّ فُکَّ رَقَبَتی مِنَ النَّارِ».سپس بگوید: «وَأَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَیِّبِ وَادْرَأْ عَنَّی شَرَّ شَیاطِیْنِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».

در این آخری نکته ی جالبی وجود دارد و آن اینکه چرا در مسجد الحرام به رسول خدا سلام می دهیم؟ شاید برای اینکه آنجا پیامبر را می بینیم ، همانگونه که در نماز ، به پیامبر سلام می دهیم. همینطور نکته ی دیگر اینکه رزق حلال با رزق واسع فرق می کند و حدیثی هم در این باب از امام معصوم (ع) هست که می فرماید رزق حلال روزی پیامبران است! و جالب اینکه در مسجد الحرام روزی پیامبران می طلبیم!

آیه ی 145

وَلَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ بِکُلِّ آیَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَکَ ۚ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ ۚ وَمَا بَعْضُهُمْ بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ ۚ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ إِنَّکَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ

سوالی که در این آیه برایم هست این است که چرا در این آیه و بسیاری آیات دیگر که در ذهن دارم ، پیامبر را از تبعیت هوای نفس دیگران منع می کند؟

تبیعتا باید می فرمود که ای پیامبر از هوای نفس خودت پیروی نکن!

چه احتمالی می دهم و چه می خواهم بگویم؟ بنده آیه ای دیده ام که می فرماید پیامبر درون شماست!!!

 کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولًا 

وَکَیْفَ تَکْفُرُونَ وَأَنْتُمْ تُتْلَىٰ عَلَیْکُمْ آیَاتُ اللَّهِ وَفِیکُمْ رَسُولُهُ ۗ

وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنْبِیَاءَ وَجَعَلَکُمْ مُلُوکًا وَآتَاکُمْ مَا لَمْ یُؤْتِ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِینَ

 وَمَا نَرَىٰ مَعَکُمْ شُفَعَاءَکُمُ الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکَاءُ ۚ

فَقَدْ لَبِثْتُ فِیکُمْ عُمُرًا مِنْ قَبْلِهِ ۚ 

وَلْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَةً

عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفًا

لَوْ خَرَجُوا فِیکُمْ مَا زَادُوکُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا خِلَالَکُمْ یَبْغُونَکُمُ الْفِتْنَةَ وَفِیکُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ

وَاعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ اللَّهِ

 

و همینطور در دعای جامعه کبیر می خوانیم که ذکرکم فی الذاکرین و اسماءکم فی الأسماء و أجسادکم فی الأجساد و ارواحکم فی الأرواح و أنفسکم فی النفوس و آثارکم فی الاثار و قبورکم فی القبور!!!

همینطور جالب است که بدانیم که از پیامبر به عنوان رسول بیرونی یاد می شود و از عقل به عنوان رسول درونی .

همینطور جالب است که بدانیم که پیامبر گفته است که اولین چیزی که خلق شد ، خودشان ( و نورشان بوده است ).

همینطور جالب است که بدانیم که پیامبر (ص) فرموده اند که اولین چیزی که خلق شد ، عقل بود!

حالا بر می گردیم به سوال اول ، چرا گفته شده که پیامبر از هوای نفس دیگران تبعیت نکند؟ که در غیر این صورت ظالم محسوب می شوند؟

ایشان خودشان هوا ندارند و اگر هوای دیگران تبعیت کنند در این صورت به نظر بنده هم به خودشان ظلم کرده اند و هم به آن دیگران! که البته که نمی کنند.

موضوع دیگر اینکه این آیه با مطالبی که در کنار آن گفته شد خیلی خیلی به بحث تشکیک وجود ربط پیدا می کند و می تواند به ما بیان کند که صراط یعنی چه؟

همانطور که می دانیم صراط نمی تواند فیزیکی باشد و مثلا خطی بین این مکان و آن مکان باشد که شخصی از این راه برود و به آنجا برسد و باید بالاتر باشد و متافیزیک را هم در بر گرفته باشد و تمام ابعاد وجودی انسان را در بر گرفته باشد!!! و صراط برای عبور کردن است و باید بین ما و منتهی باشد ( و الی الله المنتهی ) و این مطلب هنگامی که در کنار مطلب تشکیک نور یا وجود قرار می گیرد و بعد در کنار آیاتی که کلمه ی "فیکم" هست قرار می گیرد و بعد در کنار احادیثی که در مورد صراط است قرار می گیرد و بعد در کنار دعای جوشن کبیر قرار می گیرد ، معنی زیبایی می دهد... ( و البته چون من خودم کاملا مطمئن نیستم از این مورد و این مورد را از کسی نشنیدم به صراحت نگفتم و با صورت سوال مطرح کردم )